Image may be NSFW.
Clik here to view.
December 13, 2013 at 9:38am
ယခုအစိုးရရဲ႕ ႏိုင္ငံေရး၊စီးပြားေရးနဲ႔ ဌာနဆိုင္ရာ အဖြဲ႔အစည္းမ်ား ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲေရး ႏွစ္,ႏွစ္ေက်ာ္ၾကာလာတဲ႔အခါ ေအာင္ျမင္ဖို႔အတြက္ အခက္အခဲေပါင္းစံုရွိေနေၾကာင္း အသံေတြထြက္လာပါတယ္။ အထူးသျဖင့္ အစိုးရအဖြဲ႔ ထဲမွာ အျမင့္ဆံုးတာ၀န္ယူထားတဲ့ ၀န္ႀကီးေတြနဲ႔ ႏိုင္ငံေတာ္အႀကံေပးေတြ ကိုယ္တိုင္ရဲ႕ အသံေတြပါ။
စာနယ္ဇင္းနဲ႔ မီဒီယာေတြကို သူတို႔ေျပာတာက “လူထုရဲ႕ေတာင္းဆိုမႈေတြက သိပ္မ်ားလြန္းေနတယ္။ အစိုးရက ျပဳဳ ျပင္ေျပာင္းလဲေရးကို အားသြန္ခြန္စိုက္ လုပ္ေနေပမယ့္ အင္စတီက်ဴးရွင္းေတြကမလိုက္ႏိုင္ ဘူး။ capacity က မရွိၾကဘူး၊ ဌာနဆိုင္ရာ၀န္ထမ္း တစ္သန္းေလာက္မွာ အေျပာင္းအလဲလုပ္ခ်င္တဲ႔သူ တစ္ေထာင္ေလာက္ပဲရွိတယ္” စသျဖင္႔။ ႏိုင္ငံတကာပညာရွင္ေတြေျပာတာနဲ႔ အစီရင္ခံစာေတြ ေထာက္ျပတာၾကည့္႔ရင္လည္း အင္စတီက်ဴးရွင္းညံ့ဖ်င္းတာ၊ မက္ခ႐ိုစီးပြားေရး ပံုစံမေကာင္းတာ၊ capacity နဲ႔ skillေတြမရွိၾကတာကိုပဲ အထပ္ထပ္ ေျပာထားတာေတြ႕ရပါမယ္။
တကယ္လည္း ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲေရးဟာ အေပၚပိုင္းမွာ လုပ္သင္႔သေလာက္ လုပ္ေနေပမယ့္ ေအာက္ေျခပိုင္းအထိ အေရြ႕မရွိတာ၊ နဂိုအတိုင္း အက်င္႔ပ်က္ ျခစားေနတာေတြကိုပဲ ျပည္သူေတြ ျမင္ေတြ႔ေနရပါတယ္။ ဒါေၾကာင္႔မို႔ ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲေရးဟာ “အင္” ႀကီးပဲ၊ အစိုးရဟာ ခ႐ိုနီေတြကိုသာ ေစတနာရွိတယ္၊ ျပည္သူေတြဘ၀ကေတာ့ မထူးမျခားနားပဲလို႔ တစ္ေန႔ထက္တစ္ေန႔ ပိုၿပီးအမ်ားက စြဲၿမဲခံယူလာၾကပါတယ္။
ဒီေတာ႔ အစိုးရနဲ႔ ပညာရွင္ေတြ ေျပာေနတဲ႔ အင္စတီက်ဴးရွင္းေကာင္းမရွိလို႔၊ capacity မရွိၾကလို႔ ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲေရး ထင္တိုင္းမေပါက္ ျဖစ္ေနတာဟာ တကယ္ဟုတ္သလားဆိုတာကို ဆန္းစစ္ဖို႔လိုပါၿပီ။ အရင္ဆံုး အင္စတီက်ဴးရွင္းဆိုတာ ဘာလဲ။ ဘာေၾကာင့္ ျမန္မာျပည္က အင္စတီက်ဴးရွင္းေတြစီမံခန္႔ခြဲ မႈအလြဲလြဲ ျဖစ္ေနရသလဲ။ ဘာေၾကာင့္ အင္စတီက်ဴး ရွင္းေတြကို ေကာင္းမြန္တည့္မတ္ေအာင္ လုပ္မရတာလဲဆိုတာ ၾကည့္ၾကည့္ဖို႔ လိုပါမယ္။
အင္စတီက်ဴးရွင္းဆိုတာ
အင္စတီက်ဴးရွင္းေတြဆိုတာ“စည္းမ်ဥ္းစည္းကမ္းဥပေဒေတြ၊ ၎တို႔ကို လိုက္နာေဆာင္ရြက္ေအာင္လုပ္ရတဲ့ လုပ္ထံုးနည္းနာ မူေဘာင္ေတြ၊ အဖြဲ႔အစည္းေတြ” (Institutions are rules,enforcement mechanism and organizations.) လို႔ World Development Report ၂၀၀၂ အစီရင္ခံစာမွာ ဖြင္႔ဆိုထားပါတယ္။ အေမရိကန္မွ စီးပြားေရးပညာရွင္ေဒါက္တာမ်ဳိးညြန္႔က “လူမႈေရး၊ ႏိုင္ငံေရးနဲ႔ စီးပြားေရး အျပန္အလွန္ျပဳမူလႈပ္ရွားမႈမ်ားကို ပံုေဖာ္ထားတဲ့ ဂိမ္းပြဲဆိုင္ရာဥပေဒသမ်ား (Institutions are rules of the game that shape social, political and economic interactions.) လို႔ ေဟာေျပာဖူးပါတယ္။
ဒီဖြင့္ဆိုခ်က္ေတြကိုၾကည့္ရင္ အင္စတီက်ဴးရွင္းဆိုတာ အားလံုးသေဘာတူ ခ်မွတ္ထားတဲ့ စည္းမ်ဥ္းဥပေဒသ မူေဘာင္ေတြေပၚကေန ပါ၀င္အလုပ္လုပ္ၾကရတဲ့ လူေတြနဲ႔ အဖြဲ႕အစည္းေတြျဖစ္တယ္လို႔ ျမင္ၾကည့္ႏိုင္ပါတယ္။
အင္စတီက်ဴးရွင္းမွာ စည္းမ်ဥ္းဥပေဒသခြဲေ၀မႈ (allocation rules)၊ ဘယ္သူေတြက ဘာေတြကို ဘယ္လုိလုပ္ၿပီး ဘယ္သူေတြနဲ႔ ထိေတြ႕ဆက္ဆံမယ္ စသျဖင္႔ တိတိက်က် အားလံုးသေဘာတူ ဆံုးျဖတ္ထားတဲ့ စည္းမ်ဥ္းေတြ(inclusion rules)၊ တာ၀န္ယူမႈ၊ တာ၀န္ခံမႈ လုပ္ပိုင္ခြင့္အာဏာခြဲေ၀မႈဆိုင္ရာ စည္းမ်ဥ္းေတြ (accountability rules) နဲ႔ ဘာၿပီးရင္ ဘာဆက္လုပ္မယ္ဆုိတဲ႔ လုပ္ထံုးလုပ္နည္းဆိုင္ရာ စည္းမ်ဥ္းေတြ (procedural rules) ရွိပါတယ္။
အင္စတီက်ဴးရွင္းနဲ႔ အဖြဲ႔အစည္း(organization) ဟာလည္း ကြာျခားပါတယ္။ ဥပမာ NGO လုပ္ငန္းေတြ ဆိုတာအင္စတီက်ဴးရွင္းႀကီးျဖစ္ၿပီး အဲဒီေအာက္မွာပါ၀င္ရတဲ့ USAID, NED, UNICEF စတာေတြဟာ အဖြဲ႕အစည္းမ်ား ျဖစ္ၾကပါတယ္။ တကယ္ေတာ႔ အင္စတီက်ဴးရွင္း ေတြဟာ သံမဏိတိုင္ေတြနဲ႔ တည္ေဆာက္ထားတာမဟုတ္ပါ။ တကယ္ အင္အားအေကာင္းဆံုး အင္စတီက်ဴးရွင္းေတြဆုိတာ သာမန္လူေတြရဲ႕ အေသြးအသားေတြနဲ႔သာ ေပါင္းစုဖြဲ႕စည္းထားတာ ျဖစ္ပါတယ္။
ေနာက္ၿပီး အင္စတီက်ဴးရွင္းဟာ ပံုစံႏွစ္မ်ဳိးနဲ႔ ရွိႏိုင္ပါတယ္။ တရား၀င္ အင္စတီက်ဴးရွင္းေတြ (formal institutions) နဲ႔ အလြတ္သေဘာေဆာင္တဲ့ အင္စတီက်ဴးရွင္းေတြ (informal institutions)ပါ။ အမ်ားသေဘာတူ ေရးထားတဲ့ စည္းမ်ဥ္းဥပေဒေတြေအာက္မွာ လုပ္ကိုင္ေနတဲ့ အစိုးရဌာနေတြ၊ လႊတ္ေတာ္ေတြ၊ တရား႐ံုးေတြ၊ ပညာေရး လုပ္ငန္းေတြ၊ ပုဂ္ၢလိကလုပ္ငန္းေတြ၊ ေကာ္ပိုေရးရွင္းစတာေတြဟာ တရား၀င္ အင္စတီက်ဴးရွင္းေတြျဖစ္ပါတယ္။ ဘာသာေရး ျပ႒ာန္းခ်က္ေတြ၊ ေရွး႐ိုးစဥ္လာ ဓေလ့ထုံးစံေတြ၊ ယဥ္ေက်းမႈအထိန္းအေက်ာင္းေတြနဲ႔ သြားတာေတြက အလြတ္သေဘာေဆာင္တဲ့ အင္စတီက်ဴး ရွင္းေတြ ျဖစ္ပါတယ္။
formal institutions အားေကာင္းတဲ့ ႏိုင္ငံေတြက တိုးတက္ခ်မ္းသာၿပီး၊ informal institutions မ်ားလြန္းတဲ့ ႏိုင္ငံေတြက ဆင္းရဲတြင္းမွ တိုးမထြက္ႏိုင္ ျဖစ္ရပါတယ္။
လူတစ္စုအတြက္အင္စတီက်ဴးရွင္း
အေပၚက အင္စတီက်ဴးရွင္းသေဘာေတြအရၾကည့္ရင္ ျမန္မာႏိုင္ငံက အင္စတီက်ဴးရွင္းေတြဟာ သူ႔သက္ဆိုင္ရာ မူေဘာင္အတြင္းမွာ မရွိၾကတာကို ေတြ႕ရပါမယ္။ အထင္ရွားဆံုးက စစ္ဘက္အင္စတီက်ဴး ရွင္းက အရပ္ဘက္ အင္စတီက်ဴးရွင္းအေပၚ ၀င္ေရာက္စြက္ ဖက္လႊမ္းမိုးလြန္းၿပီး၊ အင္စတီက်ဴးရွင္းဥပေဒျဖစ္တဲ့ "rules of the game" ကစားပြဲကုိ ဖ်က္ဆီးပစ္တာေတြ႕ရပါမယ္။
အက်ဳိးဆက္အျဖစ္ ႏိုင္ငံရဲ႕ႏိုင္ငံေရး စီးပြားေရး အင္စတီက်ဴးရွင္းေတြဟာ လူထုအားလံုး ပူးေပါင္းပါ၀င္ႏိုင္ တဲ့အင္စတီက်ဴးရွင္းေတြ (inclusive institutions) ျဖစ္မလာေတာ႔ဘဲ လူတစ္စုအက်ဳိးခံစားဖို႔ ဆြဲထုတ္ယူသြားတဲ႔ အင္စတီက်ဴးရွင္းေတြ (extractive institution) ျဖစ္ကုန္ပါတယ္။ ကစားကြင္းတစ္ခုလံုး၊ ေစ်းကြက္တစ္ခုလံုးကို လူတစ္စုက ထိန္းခ်ဳပ္ ထားၿပီး၊ လူအမ်ား ၿပိဳင္ဆိုင္ခြင္႔မရေအာင္ ဖိႏွိပ္ထားပါတယ္။
အင္စတီက်ဴးရွင္းလုပ္ငန္းဆိုတာ အားလံုးသူ႔ေနရာသူ ရွိေနႏိုင္မႈ ျဖစ္ပါတယ္၊ ပါးစပ္က ပါးစပ္ေနရာရွိၿပီး၊ ႏွာေခါင္းကႏွာေခါင္းေနရာရွိရင္ အားလံုးအဆင္ေျပသလိုပါ။ နားရြက္က ပါးစပ္ေနရာေရာက္ေနလို႔ မျဖစ္သလို၊ စစ္တပ္က အရပ္ဘက္ေစ်းကြက္ထဲ ၀င္ေရာက္ေနရင္ အားလံုးပြဲပ်က္ၿပီး အက်ည္းတန္သြားေစပါတယ္။
မူေကာင္းပါတယ္၊လူမေကာင္းတာ
လက္ရွိအစိုးရအဖြဲ႕လုပ္ေနတဲ႔ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲေရးကို အင္စတီက်ဴးရွင္းဆိုင္ရာ စည္းမ်ဥ္းေတြအတိုင္း လူမွန္ေနရာမွန္ထားႏိုင္ဖို႔ အေျပာင္းအလဲေတြ လုပ္ၾကသလား ဆိုတာနဲ႔ပဲ အကဲျဖတ္ရပါမယ္။ ဆင္းရဲမြဲေတမႈပေပ်ာက္ေရး၊ တစ္ႏိုင္ငံလံုး လွ်ပ္စစ္မီးရရွိေရး၊ စင္ကာပူလို တိုးတက္ေရး ဘယ္ေလာက္ပဲေအာ္ေအာ္၊ အင္စတီက်ဴးရွင္းဆိုင္ရာ မွန္ကန္မႈေတြ မရွိတဲ႔အတြက္၊ စီမံခန္႔ခြဲမႈ ညံ့ဖ်င္းတဲ႔အတြက္ ခ်မွတ္တဲ့ မူ၀ါဒေတြ စီမံကိန္းေတြဟာ အေဟာသိကံနဲ႔ပဲ အားမရစြာ အဆံုးသတ္ေနဦးမွာ ျဖစ္ပါတယ္။
ဒီအခါမွာေတာ့ အစိုးရပိုင္းက“တို႔ကေတာ့ လုပ္ပါတယ္။ လူေတြက မေကာင္းတာ၊ ေအာက္ေျခက မလိုက္ႏိုင္တာ၊ မေျပာင္းလဲခ်င္ၾကတာ၊ capacity မရွိၾကတာ” လို႔ေျပာရင္း၊ အရင္ေခတ္ မဆလအစိုးရ ေျပာပံုအတိုင္းပဲ.. “မူကေကာင္းပါတယ္၊ လူေတြ မေကာင္းတာပါ” ဆိုၿပီး လူေတြကိုပဲ ေနာက္ဆံုး အျပစ္ပံုခ်လိုက္တာပါပဲ။
(ေရွ႕အပတ္ ဆက္ပါဦးမယ္)
ရဲျမင္႔ေက်ာ္
(မဇၥ်ိမသတင္းစာ၊ ၁၂၊ ၁၂၊ ၂၀၁၃)
စာနယ္ဇင္းနဲ႔ မီဒီယာေတြကို သူတို႔ေျပာတာက “လူထုရဲ႕ေတာင္းဆိုမႈေတြက သိပ္မ်ားလြန္းေနတယ္။ အစိုးရက ျပဳဳ ျပင္ေျပာင္းလဲေရးကို အားသြန္ခြန္စိုက္ လုပ္ေနေပမယ့္ အင္စတီက်ဴးရွင္းေတြကမလိုက္ႏိုင္ ဘူး။ capacity က မရွိၾကဘူး၊ ဌာနဆိုင္ရာ၀န္ထမ္း တစ္သန္းေလာက္မွာ အေျပာင္းအလဲလုပ္ခ်င္တဲ႔သူ တစ္ေထာင္ေလာက္ပဲရွိတယ္” စသျဖင္႔။ ႏိုင္ငံတကာပညာရွင္ေတြေျပာတာနဲ႔ အစီရင္ခံစာေတြ ေထာက္ျပတာၾကည့္႔ရင္လည္း အင္စတီက်ဴးရွင္းညံ့ဖ်င္းတာ၊ မက္ခ႐ိုစီးပြားေရး ပံုစံမေကာင္းတာ၊ capacity နဲ႔ skillေတြမရွိၾကတာကိုပဲ အထပ္ထပ္ ေျပာထားတာေတြ႕ရပါမယ္။
တကယ္လည္း ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲေရးဟာ အေပၚပိုင္းမွာ လုပ္သင္႔သေလာက္ လုပ္ေနေပမယ့္ ေအာက္ေျခပိုင္းအထိ အေရြ႕မရွိတာ၊ နဂိုအတိုင္း အက်င္႔ပ်က္ ျခစားေနတာေတြကိုပဲ ျပည္သူေတြ ျမင္ေတြ႔ေနရပါတယ္။ ဒါေၾကာင္႔မို႔ ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲေရးဟာ “အင္” ႀကီးပဲ၊ အစိုးရဟာ ခ႐ိုနီေတြကိုသာ ေစတနာရွိတယ္၊ ျပည္သူေတြဘ၀ကေတာ့ မထူးမျခားနားပဲလို႔ တစ္ေန႔ထက္တစ္ေန႔ ပိုၿပီးအမ်ားက စြဲၿမဲခံယူလာၾကပါတယ္။
ဒီေတာ႔ အစိုးရနဲ႔ ပညာရွင္ေတြ ေျပာေနတဲ႔ အင္စတီက်ဴးရွင္းေကာင္းမရွိလို႔၊ capacity မရွိၾကလို႔ ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲေရး ထင္တိုင္းမေပါက္ ျဖစ္ေနတာဟာ တကယ္ဟုတ္သလားဆိုတာကို ဆန္းစစ္ဖို႔လိုပါၿပီ။ အရင္ဆံုး အင္စတီက်ဴးရွင္းဆိုတာ ဘာလဲ။ ဘာေၾကာင့္ ျမန္မာျပည္က အင္စတီက်ဴးရွင္းေတြစီမံခန္႔ခြဲ မႈအလြဲလြဲ ျဖစ္ေနရသလဲ။ ဘာေၾကာင့္ အင္စတီက်ဴး ရွင္းေတြကို ေကာင္းမြန္တည့္မတ္ေအာင္ လုပ္မရတာလဲဆိုတာ ၾကည့္ၾကည့္ဖို႔ လိုပါမယ္။
အင္စတီက်ဴးရွင္းဆိုတာ
အင္စတီက်ဴးရွင္းေတြဆိုတာ“စည္းမ်ဥ္းစည္းကမ္းဥပေဒေတြ၊ ၎တို႔ကို လိုက္နာေဆာင္ရြက္ေအာင္လုပ္ရတဲ့ လုပ္ထံုးနည္းနာ မူေဘာင္ေတြ၊ အဖြဲ႔အစည္းေတြ” (Institutions are rules,enforcement mechanism and organizations.) လို႔ World Development Report ၂၀၀၂ အစီရင္ခံစာမွာ ဖြင္႔ဆိုထားပါတယ္။ အေမရိကန္မွ စီးပြားေရးပညာရွင္ေဒါက္တာမ်ဳိးညြန္႔က “လူမႈေရး၊ ႏိုင္ငံေရးနဲ႔ စီးပြားေရး အျပန္အလွန္ျပဳမူလႈပ္ရွားမႈမ်ားကို ပံုေဖာ္ထားတဲ့ ဂိမ္းပြဲဆိုင္ရာဥပေဒသမ်ား (Institutions are rules of the game that shape social, political and economic interactions.) လို႔ ေဟာေျပာဖူးပါတယ္။
ဒီဖြင့္ဆိုခ်က္ေတြကိုၾကည့္ရင္ အင္စတီက်ဴးရွင္းဆိုတာ အားလံုးသေဘာတူ ခ်မွတ္ထားတဲ့ စည္းမ်ဥ္းဥပေဒသ မူေဘာင္ေတြေပၚကေန ပါ၀င္အလုပ္လုပ္ၾကရတဲ့ လူေတြနဲ႔ အဖြဲ႕အစည္းေတြျဖစ္တယ္လို႔ ျမင္ၾကည့္ႏိုင္ပါတယ္။
အင္စတီက်ဴးရွင္းမွာ စည္းမ်ဥ္းဥပေဒသခြဲေ၀မႈ (allocation rules)၊ ဘယ္သူေတြက ဘာေတြကို ဘယ္လုိလုပ္ၿပီး ဘယ္သူေတြနဲ႔ ထိေတြ႕ဆက္ဆံမယ္ စသျဖင္႔ တိတိက်က် အားလံုးသေဘာတူ ဆံုးျဖတ္ထားတဲ့ စည္းမ်ဥ္းေတြ(inclusion rules)၊ တာ၀န္ယူမႈ၊ တာ၀န္ခံမႈ လုပ္ပိုင္ခြင့္အာဏာခြဲေ၀မႈဆိုင္ရာ စည္းမ်ဥ္းေတြ (accountability rules) နဲ႔ ဘာၿပီးရင္ ဘာဆက္လုပ္မယ္ဆုိတဲ႔ လုပ္ထံုးလုပ္နည္းဆိုင္ရာ စည္းမ်ဥ္းေတြ (procedural rules) ရွိပါတယ္။
အင္စတီက်ဴးရွင္းနဲ႔ အဖြဲ႔အစည္း(organization) ဟာလည္း ကြာျခားပါတယ္။ ဥပမာ NGO လုပ္ငန္းေတြ ဆိုတာအင္စတီက်ဴးရွင္းႀကီးျဖစ္ၿပီး အဲဒီေအာက္မွာပါ၀င္ရတဲ့ USAID, NED, UNICEF စတာေတြဟာ အဖြဲ႕အစည္းမ်ား ျဖစ္ၾကပါတယ္။ တကယ္ေတာ႔ အင္စတီက်ဴးရွင္း ေတြဟာ သံမဏိတိုင္ေတြနဲ႔ တည္ေဆာက္ထားတာမဟုတ္ပါ။ တကယ္ အင္အားအေကာင္းဆံုး အင္စတီက်ဴးရွင္းေတြဆုိတာ သာမန္လူေတြရဲ႕ အေသြးအသားေတြနဲ႔သာ ေပါင္းစုဖြဲ႕စည္းထားတာ ျဖစ္ပါတယ္။
ေနာက္ၿပီး အင္စတီက်ဴးရွင္းဟာ ပံုစံႏွစ္မ်ဳိးနဲ႔ ရွိႏိုင္ပါတယ္။ တရား၀င္ အင္စတီက်ဴးရွင္းေတြ (formal institutions) နဲ႔ အလြတ္သေဘာေဆာင္တဲ့ အင္စတီက်ဴးရွင္းေတြ (informal institutions)ပါ။ အမ်ားသေဘာတူ ေရးထားတဲ့ စည္းမ်ဥ္းဥပေဒေတြေအာက္မွာ လုပ္ကိုင္ေနတဲ့ အစိုးရဌာနေတြ၊ လႊတ္ေတာ္ေတြ၊ တရား႐ံုးေတြ၊ ပညာေရး လုပ္ငန္းေတြ၊ ပုဂ္ၢလိကလုပ္ငန္းေတြ၊ ေကာ္ပိုေရးရွင္းစတာေတြဟာ တရား၀င္ အင္စတီက်ဴးရွင္းေတြျဖစ္ပါတယ္။ ဘာသာေရး ျပ႒ာန္းခ်က္ေတြ၊ ေရွး႐ိုးစဥ္လာ ဓေလ့ထုံးစံေတြ၊ ယဥ္ေက်းမႈအထိန္းအေက်ာင္းေတြနဲ႔ သြားတာေတြက အလြတ္သေဘာေဆာင္တဲ့ အင္စတီက်ဴး ရွင္းေတြ ျဖစ္ပါတယ္။
formal institutions အားေကာင္းတဲ့ ႏိုင္ငံေတြက တိုးတက္ခ်မ္းသာၿပီး၊ informal institutions မ်ားလြန္းတဲ့ ႏိုင္ငံေတြက ဆင္းရဲတြင္းမွ တိုးမထြက္ႏိုင္ ျဖစ္ရပါတယ္။
လူတစ္စုအတြက္အင္စတီက်ဴးရွင္း
အေပၚက အင္စတီက်ဴးရွင္းသေဘာေတြအရၾကည့္ရင္ ျမန္မာႏိုင္ငံက အင္စတီက်ဴးရွင္းေတြဟာ သူ႔သက္ဆိုင္ရာ မူေဘာင္အတြင္းမွာ မရွိၾကတာကို ေတြ႕ရပါမယ္။ အထင္ရွားဆံုးက စစ္ဘက္အင္စတီက်ဴး ရွင္းက အရပ္ဘက္ အင္စတီက်ဴးရွင္းအေပၚ ၀င္ေရာက္စြက္ ဖက္လႊမ္းမိုးလြန္းၿပီး၊ အင္စတီက်ဴးရွင္းဥပေဒျဖစ္တဲ့ "rules of the game" ကစားပြဲကုိ ဖ်က္ဆီးပစ္တာေတြ႕ရပါမယ္။
အက်ဳိးဆက္အျဖစ္ ႏိုင္ငံရဲ႕ႏိုင္ငံေရး စီးပြားေရး အင္စတီက်ဴးရွင္းေတြဟာ လူထုအားလံုး ပူးေပါင္းပါ၀င္ႏိုင္ တဲ့အင္စတီက်ဴးရွင္းေတြ (inclusive institutions) ျဖစ္မလာေတာ႔ဘဲ လူတစ္စုအက်ဳိးခံစားဖို႔ ဆြဲထုတ္ယူသြားတဲ႔ အင္စတီက်ဴးရွင္းေတြ (extractive institution) ျဖစ္ကုန္ပါတယ္။ ကစားကြင္းတစ္ခုလံုး၊ ေစ်းကြက္တစ္ခုလံုးကို လူတစ္စုက ထိန္းခ်ဳပ္ ထားၿပီး၊ လူအမ်ား ၿပိဳင္ဆိုင္ခြင္႔မရေအာင္ ဖိႏွိပ္ထားပါတယ္။
အင္စတီက်ဴးရွင္းလုပ္ငန္းဆိုတာ အားလံုးသူ႔ေနရာသူ ရွိေနႏိုင္မႈ ျဖစ္ပါတယ္၊ ပါးစပ္က ပါးစပ္ေနရာရွိၿပီး၊ ႏွာေခါင္းကႏွာေခါင္းေနရာရွိရင္ အားလံုးအဆင္ေျပသလိုပါ။ နားရြက္က ပါးစပ္ေနရာေရာက္ေနလို႔ မျဖစ္သလို၊ စစ္တပ္က အရပ္ဘက္ေစ်းကြက္ထဲ ၀င္ေရာက္ေနရင္ အားလံုးပြဲပ်က္ၿပီး အက်ည္းတန္သြားေစပါတယ္။
မူေကာင္းပါတယ္၊လူမေကာင္းတာ
လက္ရွိအစိုးရအဖြဲ႕လုပ္ေနတဲ႔ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲေရးကို အင္စတီက်ဴးရွင္းဆိုင္ရာ စည္းမ်ဥ္းေတြအတိုင္း လူမွန္ေနရာမွန္ထားႏိုင္ဖို႔ အေျပာင္းအလဲေတြ လုပ္ၾကသလား ဆိုတာနဲ႔ပဲ အကဲျဖတ္ရပါမယ္။ ဆင္းရဲမြဲေတမႈပေပ်ာက္ေရး၊ တစ္ႏိုင္ငံလံုး လွ်ပ္စစ္မီးရရွိေရး၊ စင္ကာပူလို တိုးတက္ေရး ဘယ္ေလာက္ပဲေအာ္ေအာ္၊ အင္စတီက်ဴးရွင္းဆိုင္ရာ မွန္ကန္မႈေတြ မရွိတဲ႔အတြက္၊ စီမံခန္႔ခြဲမႈ ညံ့ဖ်င္းတဲ႔အတြက္ ခ်မွတ္တဲ့ မူ၀ါဒေတြ စီမံကိန္းေတြဟာ အေဟာသိကံနဲ႔ပဲ အားမရစြာ အဆံုးသတ္ေနဦးမွာ ျဖစ္ပါတယ္။
ဒီအခါမွာေတာ့ အစိုးရပိုင္းက“တို႔ကေတာ့ လုပ္ပါတယ္။ လူေတြက မေကာင္းတာ၊ ေအာက္ေျခက မလိုက္ႏိုင္တာ၊ မေျပာင္းလဲခ်င္ၾကတာ၊ capacity မရွိၾကတာ” လို႔ေျပာရင္း၊ အရင္ေခတ္ မဆလအစိုးရ ေျပာပံုအတိုင္းပဲ.. “မူကေကာင္းပါတယ္၊ လူေတြ မေကာင္းတာပါ” ဆိုၿပီး လူေတြကိုပဲ ေနာက္ဆံုး အျပစ္ပံုခ်လိုက္တာပါပဲ။
(ေရွ႕အပတ္ ဆက္ပါဦးမယ္)
ရဲျမင္႔ေက်ာ္
(မဇၥ်ိမသတင္းစာ၊ ၁၂၊ ၁၂၊ ၂၀၁၃)