ေဖာက္ေတြးတဲ႔ ဥပေဒ ဖေလာ႔ဆဖီႏွင္႔ တရားမွ်တမႈ

ေခ်ာအိႏြယ္

ေ၀ဖန္ပုိင္းျခင္းစဥ္းစားျခင္း (critical thinking)၊ ေဖာက္ထြက္ေတြးျခင္း (lateral thinking)၊ တီထြင္ဥာဏ္ (creative thinking) စသည္တို႔သည္ လူတုိင္းေလ့က်င့္ယူႏိုင္ေသာ အေလ့အထစနစ္ေလးမ်ားသာ ျဖစ္ၾကသည္။


ယေန႔ႏိုင္ငံတကာတကၠသိုလ္မ်ားတြင္ ဤအေၾကာင္းအရာသည္ အျငင္းပြားဖြယ္ျဖစ္သည္။ အခ်ဳိ႕က လူတေယာက္ သူမတူေအာင္ ေတြးတတ္ျမင္တတ္ျခင္းသည္ ေမြးရာပါ (nature) ဟုဆိုသည္။ အခ်ဳိ႕ကေတာ့ ၾကီးျပင္းရာ ပတ္၀န္းက်င္ေၾကာင့္ (nurture) ဟုဆိုပါသည္။ ဥပမာ စတီဖင္ေဟာ့ကင္း စၾကၤာ၀ဠာၾကီးတခုလံုးအေၾကာင္းကို ဘီးတပ္ကုလား ထိုင္ေပၚမွ မထဘဲ ခ်က္က်လက္က် ေ၀ဖန္ပိုင္းျခားတတ္ျခင္းသည္ genius တဦးမို႔သာဟု ျငင္းႏုိင္သည္။ တဖက္တြင္လည္း မိမိတို႔ ၾကီးျပင္းရာပတ္၀န္းက်င္၏ လႊမ္းမိုးမႈမွ ထြက္ေပၚလာေသာ ကမၻာ့အေတြးအေခၚပညာရွင္မ်ားစြာ ရွိသည္။

မည္သို႔ဆိုေစ ထိုအရည္အခ်င္းမ်ားသည္ လူတုိင္းေလ့က်င့္ယူႏုိင္ေသာ စနစ္မ်ားသာ ျဖစ္ပါသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ႏုိင္ငံတကာ တကၠသိုလ္မ်ားတြင္ ေက်ာင္းသားမ်ား အေတြးအေခၚ ျမင့္မားလာေစရန္၊ တနည္းအားျဖင့္ ေဖာက္ထြက္ေတြးေခၚ ႏုိင္ေစရန္ ရည္ရြယ္ျပီး Rational Thinking ကဲ့သို႔ေသာ ဘာသာရပ္မ်ဳိးကို ေက်ာင္းသားအားလံုး သင္ယူႏုိင္ရန္ စီစဥ္ေပးပါသည္။ အထူးသျဖင့္ ဥပေဒ၊ အေတြးအေခၚ၊ ႏုိင္ငံေရး၊ စီးပြားေရး ဘာသာရပ္မ်ား ကို ေလ့လာသူမ်ားအတြက္ ထိုအေတြးအျမင္ သေဘာတရားမ်ားကို နားလည္ထားပါက ေလ့လာဆဲကာလႏွင့္ မိမိေလ့လာသမွ်ကို လူ႔အဖြဲ႔အစည္းအတြက္ ျပန္လည္အသံုးခ်ရာတြင္ ပိုမိုထိေရာက္မည္ ျဖစ္သည္။

ဥပေဒကို မွန္မွန္ကန္ကန္ ေတြးတတ္ျမင္တတ္မွသာလွ်င္ တရားမွ်တေသာလူ႔အဖြဲ႔အစည္းကို တည္ေဆာက္ႏုိင္မည္။ ဥပေဒဆိုင္ရာအေတြးအေခၚ (Jurisprudence) သည္ တရားမွ်တမႈ၏ အသက္ေသြးေၾကာဟု ေျပာလွ်င္ ရႏုိင္ပါသည္။ ေရာမတို႔မွ စတင္က်င့္သံုးခဲ့သည္ဟ ုဆိုႏုိင္ေသာ္လည္း တကယ္တမ္း ေခတ္သစ္ Jurisprudence ကို ၁၈ရာစု ဦးပိုင္းေလာက္ကမွ စနစ္တက်စတင္ခဲ့ျခင္းျဖစ္သည္။

ေဖာက္ထြက္ေတြးျခင္းမွာ အစပိုင္းတြင္ ရိုးရွင္းပါသည္။ ဖေလာ့ဆဖာမ်ားက စတင္ ေမးခြန္းထုတ္ပါသည္။ ဥပေဒ ဆိုတာဘာလဲ… ဥပေဒမွာ ဘာေတြရွိေနသင့္သလဲ… ဘာေတြရွိမေနသင့္ဖူးလဲ… ျပသနာေတြကေရာ… ဘာေၾကာင့္လဲ… အစရွိသျဖင့္… ဖေလာ့ဆဖာမ်ား၏ 'ဘာ' ႏွင့္အစခ်ီေသာ စပ္စပ္စုစု ေမးခြန္းေပါင္းေျမာက္ျမားစြာကို ဆိုင္ရာဆုိင္ရာ အပိုင္းမ်ားခြဲလိုက္ေသာအခါ ဥပေဒသီအိုရီမ်ား (Schools of thought) ထြက္ေပၚလာပါသည္။ အၾကမ္းအားျဖင့္ သီအိုရီ ေလးမ်ဳိးရွိသည္ဟု ေျပာႏိုင္သည္။ (၁) Natural Law၊ (၂) Legal Positivism၊ (၃) Legal Realism၊ (၄) Critical Legal Studies တို႔ ျဖစ္သည္။

(၁) Natural Law

Natural Law ၏ဖခင္မွာ အရစၥတိုတယ္ ျဖစ္သည္။ အရစၥတိုတယ္၏ အေတြးအေခၚတို႔သည္ ကိုယ္က်င့္သိကၡာ (moral virtue) မွ အစျပဳသည္။ တရားမွ်တမႈသည္ ကိုယ္က်င့္သိကၡာတန္ဖိုးတို႔အေပၚ အေျခခံသည္။ တဖန္ ထိုတန္ဖိုးတို႔သည္ အလယ္တည့္တည့္တြင္ ရပ္တည္ေနရာ (မဇ်ိမပဋိပဋာ) မွလာျခင္းျဖစ္ျပီး အလြန္အကၽြံျဖစ္ေသာ အစြန္းႏွစ္ဖက္မွ မဟုတ္ဟု ဆိုသည္။ Natural Law ၏ ရည္ရြယ္ရင္းမွာ မတရားေသာဥပေဒအား ဥပေဒဟု မသတ္မွတ္ (an unjust law is no law at all)။ လာတင္စကား lex iniusta non est lex မွေမြးစားျခင္းျဖစ္သည္။ ဆိုလိုသည္မွာ သဘာ၀တရားတြင္ လုိက္နာရမည့္ ဥပေဒမ်ား အလိုအေလ်ာက္တည္ရွိေနသည္။ မတရားမႈသည္ သဘာ၀ကိုဆန္႔က်င္ေသာေၾကာင့္ ဥပေဒမဟုတ္ဟု ဆိုပါသည္။

Thomas Hobbes ကမူ Leviathan က်မ္းထဲတြင္ လူသားကို မိမိကိုယ္ကို ပ်က္စီးေၾကာင္း အက်င့္မ်ားအား မျပဳလုပ္ေစရန္ (သို႔မဟုတ္) ပ်က္စီးေစေသာအရာမ်ားကို တြန္းလွန္ႏိုင္ေစရန္ သဘာ၀တရားက က်ဳိးေၾကာင္းခုိင္လံုေသာဆင္ျခင္စိတ္ျဖင့္ လိုက္နာရမည့္ က်င့္ထံုးမ်ား ျပဌန္းလ်က္ရွိသည္ဟုဆိုေလသည္။ ဥပမာ ထာ၀ရဘုရား၊ လူ႔အခြင့္အေရး စသည္တို႔မွာ Natural Law ျဖစ္သည္။ Natural Law ၏ အက်ဳိးဆက္မွာ က်ဳိးေၾကာင္းခုိင္လံုေသာအေတြးအေခၚျဖင့္ ဥပေဒျပဳအာဏာကို ကန္႔သတ္ရန္ျဖစ္လာပါသည္။

(၂) Legal Positivist

Hart မွာ ေခတ္သစ္ ပင္တုိင္ Legal Positivist ျဖစ္သည္။ Hart က ဥပေဒဆိုသည္မွာ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းတခုရဲ႕ လိုအပ္ခ်က္ေတြကို ျဖည့္ဆည္းေပးတဲ့ ထိုလူ႔အဖြဲ႔အစည္းက လက္ခံမည့္ ဆီေလ်ာ္ေသာ က်င့္ထံုးမ်ားကို ေပါင္းစည္း ထားသည့္ စနစ္ႀကီးတခုျဖစ္သည္ဟု ဆိုပါသည္။ Hart ရဲ႕ Legal Positivism က ဥပေဒႏွင့္ ကိုယ္က်င့္တရားသည္ ဆက္စပ္၍မရ။ လူမႈလိုအပ္ခ်က္မ်ားအရ ထိုလူ႔အဖြဲ႔အစည္းက လက္ခံေသာ ဥပေဒစနစ္တခု ေပၚေပါက္လာသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ဥပေဒသည္ လူ႔အဖြဲ႔အစည္း လိုအပ္ခ်က္မ်ားအေပၚ အေျခခံေရးဆြဲသင့္သည္ဟု ဆိုသည္။

ေရးဆြဲလိုက္ေသာ ဥပေဒသည္ သဘာ၀တရားေပၚ အေျခမခံပါ။ ဥပေဒျပဳအာဏာက ျပဌန္းလိုက္သည့္ စံစနစ္မ်ား (positive norms) ကို လိုက္နာရမည္ျဖစ္သည္။ ထို ျပဌန္းခ်က္မ်ားသည္ လူထုကလက္ခံေသာ စံအတုိင္းအတာ မ်ားႏွင့္အညီ ေရးဆြဲရာ ထိုလူ႔အဖြဲ႔အစည္းအတြက္ တရားမွ်တမည္ျဖစ္သည္။ ၄င္းတို႔ႏွင့္ လံုး၀မပတ္သက္ေသာ ျပင္ပလူ႔အဖြဲ႔ အစည္းတစ္ခု ရႈေထာင့္မွၾကည့္လွ်င္ တရားမွ်တမႈရွိခ်င္မွရွိမည္။ ကမၻာလံုးဆိုင္ရာ တရားမွ်တမႈ၊ လူသား၀ါဒ စသည္တို႔ျဖင့္ မဆံုးျဖတ္ႏိုင္။ ဥပမာ ယခု အဂၤလန္ႏွင့္ Common Wealth Nations, အဂၤလိပ္ကိုလိုနီ ျဖစ္ခဲ့ဖူးေသာ ႏိုင္ငံမ်ားတြင္ က်င့္သံုးေနေသာ Common Law (case law) ဥပေဒျပဳစနစ္။ Natural Law ကို ေကာင္းေကာင္းၾကီး ဆန္႔က်င္ပါသည္။


Classic Criticisms of Legal Positivism ဆိုေသာ ေ၀ဖန္မႈလည္း ရွိျပန္သည္။ Hart ကို ျပန္လည္ျငင္းခ်က္ထုတ္သူက Ronald Dworkin ျဖစ္သည္။ ၄င္း၏ Law's Empire စာအုပ္တြင္ ဥပေဒသည္ ကိုယ္က်င့္တရားေပၚမ်ားစြာ အေျခခံသည္။ လက္ေတြ႔တြင္ က်ဳိးေၾကာင္းဆီေလ်ာ္ေသာ တရားမွ်တမႈ ဆိုတာဘာလဲ ဆိုသည့္ မွန္ကန္တဲ့ ကိုယ္က်င့္တရားေတြကို ရွာမေတြ႔မခ်င္း အဲ့ဒီလူ႔အဖြဲ႔အစည္းရဲ႕ ဥပေဒျပဌာန္းခ်က္ေတြဟာ ဘာေတြ ျဖစ္သင့္တယ္၊ လက္ရွိ ဥပေဒျပဳ စနစ္ၾကီးတခုလံုးက ဘာေတြျဖစ္ေနတယ္၊ ဒီစနစ္က မွန္ကန္ရဲ႕လားဆိုတာ ဘယ္သူမွ စဥ္းစားလို႔ရမွာ မဟုတ္ပါဟု ေရးခဲ့သည္။

ေနာက္တေယာက္ကေတာ့ Lon L. Fuller ျဖစ္သည္။  Fuller က ဥပေဒရဲ႕ တကယ့္အတြင္းပိုင္းအႏွစ္သာရက ကိုယ္က်င့္ တရားေတြဟု ဆိုျပန္ပါသည္။ အေၾကာင္းကေတာ့ ဥပေဒ၏ လုပ္ေဆာင္ခ်က္က ႏွစ္ခု ရွိသည္။ (က) လူ႔အဖြဲ႔အစည္းတစ္ခု ရုန္းရင္းဆန္ခတ္ျဖစ္မေနဘဲ တည္ျငိမ္ေနေစေရး။ ထိုသို႔ တည္ျငိမ္လာေစရန္ လူတဦးစီ၏ ကိုယ္ပိုင္အုပ္ခ်ဳပ္ခြင့္ (human autonomy) ကို အစိုးရႏွင့္ လူထုအၾကားျဖစ္ေစ၊ လူအခ်င္းခ်င္းျဖစ္ေစ အျပန္အလွန္ တန္ဖိုးထား ေလးစားရမည္။ (ခ) ထိုတန္ဖိုးမ်ား၊ အျပဳအမူမ်ားကို ဥပေဒက်င့္ထံုးမ်ားျဖင့္ ထိန္းညွိေပးရန္ျဖစ္သည္။


(၃) Legal Realism (Movement)

Legal Realism လႈပ္ရွားမႈ သေဘာတရားမွာ ဥပေဒကို လူေတြ ကဖန္တီးျခင္းျဖစ္ေသာေၾကာင့္ အားနည္းခ်က္၊ မျပည့္စံုမႈမ်ားကေတာ့ အစဥ္အျမဲရွိေနမည္။ တခါတရံ တရားစီရင္ပိုင္ခြင့္အာဏာသည္ တရားသူၾကီး၏ လက္၀ယ္တြင္ ရွိေသာေၾကာင့္ တရားမွ်တမႈသည္ တဖက္ေစာင္းနင္းက်ခ်င္က်တတ္သည္ ဟုဆိုပါသည္။

တရားသူၾကီးတို႔သည္ ဥပေဒပညာကို ဥပေဒေက်ာင္းမ်ားတြင္ အတိအက် အျပိဳင္အဆုိင္ ေလ့လာခဲ့ ေလ့က်င့္ခံခဲ့ ရမည္။ ဥပေဒသမားတို႔ လိုက္နာအပ္ေသာ ခံစားခ်က္ကို ဦးစားမေပး တရားမွ်တမႈကို ဦးစားေပးမည့္ အက်င့္မ်ားကို က်င့္ခဲ့မည္။ ထိုသို႔က်င့္မည္ျဖစ္ေၾကာင္း သစၥာဆိုခဲ့မည္။ တရားစီရင္ခြင့္အာဏာကို တဖန္ျပန္လည္ ကန္႔သတ္ထားသည့္ ဥပေဒမ်ား အတိအက်ရွွိမည္။ ကန္႔သတ္ခ်က္ကို မလိုက္နာပါက တရားဥပေဒအမႈထမ္း ေဆာင္ခြင့္ရမည္မဟုတ္။ ထို႔ျပင္ တေယာက္ထဲ စီရင္ရျခင္းမဟုတ္။ တရားသူၾကီးအမ်ားႏွင့္တကြ ဥပေဒသမားမ်ားအပါအ၀င္ လူေတြကပါ ၾကားနာစီရင္ျခင္း ျဖစ္သည္။ ရာဇ၀တ္မႈမ်ားတြင္ ဂ်ဴရီလူၾကီးမ်ားပါရွိေပလိမ့္ဦးမည္။

မည္သို႔ပင္ဆိုေစ တရားသူၾကီးသည္လည္း လူအမ်ားထဲမွ တဦးသာျဖစ္သည္။ အလြန္ျပင္းထန္ေသာ အမႈမ်ဳိးကို ကိုင္တြယ္ရမည္ဆိုလွ်င္ တရားမွ်တမႈကို မလြန္ဆန္ႏုိင္ေတာင္မွ ခံစားခ်က္ကို နည္းနည္းေလး ဦးစားေပး ဆံုးျဖတ္လိုက္မည္ ကို မည္သူသိႏုိင္မည္နည္း။

ထို႔ေၾကာင့္ Americal Legal Realism ေရွ႕ေဆာင္ Justice Oliver Wendell Holmes (Jr.) (served for Supreme Court of USA 1902-1932) က ဥပေဒသည္ ေလာဂ်စ္ကို အေျခခံျခင္းထက္ အေတြ႔အၾကံဳေပၚမ်ားစြာအေျခခံသည္ (The life of the law has not been logic; it has been experience)။ ဆိုလိုသည္က ဥပေဒသေဘာတရားမ်ား မျပည့္စံုမႈမ်ားကို တရားရံုးႏွင့္ ဥပေဒသမားမ်ားက လက္ေတြ႔ေလ့က်င့္ရင္း အေတြ႔အၾကံဳမွသင္ယူရင္း သေဘာေပါက္ လာမည္။ ၄င္းတို႔ ေလ့လာေနေသာ ဥပေဒက်မ္း၊စာအုပ္မ်ား လႊတ္ေတာ္မွအတည္ျပဳလိုက္ေသာ ဥပေဒမ်ားကို ေလ့လာရံုျဖင့္ သေဘာမေပါက္ႏိုင္။ ႏုိင္ငံေရး၊ စီးပြားေရး၊ လူမႈေရးႏွင့္ လူ႔သမိုင္းကို ထဲထဲ၀င္၀င္ သိက်ြမ္းမွသာလွ်င္ အလုပ္ျဖစ္မည္။

(၄) Critical Legal Studies (CLS Movement)

CLS လႈပ္ရွားမႈ ကေတာ့ Jurisprudence body တခုလံုးကို ေတာ္လွန္ခ်င္သည္။ ဥပေဒႏွင့္ ေလာဂ်စ္တြင္ ပါ၀င္သည့္ က်ဳိးေၾကာင္းဆက္စပ္ျပီးျငင္းဆိုျခင္းမ်ား၊ သီအိုရီမ်ား၊ ျခံဳငံုထုတ္ယူျခင္းမ်ား၊ စံစနစ္မ်ားကို အသိအမွတ္မျပဳလို။ ၄င္းတို႔ကို အိုင္ဒီယာမ်ားအဆင့္သာ သေဘာထားလိုသည္။ CLS ၏အဓိကအေၾကာင္းကေတာ့ ဥပေဒမွာ တရားေသမဟုတ္ (indeterminate) Social Context အတြင္းကလႈပ္ရွားရျခင္း ျဖစ္သည္ဟုဆိုပါသည္။ Holmes ရဲ႕ ဘက္မလိုက္တရားသူၾကီးမရွိႏုိင္ေၾကာင္း ဥပမာကိုအေျခခံျပန္ပါသည္။ အေမရိကန္ လႈပ္ရွားမႈတခု ျဖစ္ေသာ္လည္း ဥေရာပဖေလာ့ဆဖာမ်ားျဖစ္ၾကေသာ မာ့စ္၊ အိန္ဂ်ယ္၊ ႏွင့္ ၀ဘ္ဘာတို႔ရဲ႔ ဆိုရွယ္လစ္အေတြးအေခၚကို ေမြးစားျခင္းသာ ျဖစ္သည္။

ျခံဳငံုေျပာရလွ်င္ ထိုက႑ေလးမ်ဳိးသည္ ဥပေဒဆိုတာဘာလဲ ဆိုသည့္ ေမးခြန္းကိုေျဖသည့္ အျမင္ရႈေထာင့္အမ်ဳိးမ်ဳိးကို ေယဘုယ်ဆန္ဆန္ တင္ျပျခင္းသာ ျဖစ္သည္။ ဥပေဒရဲ႕လုပ္ငန္းမ်ား၊ အေျခခံသေဘာတရားမ်ား၊ လုိက္နာသင့္ မလုိက္နာသင့္ အခ်ိန္အခါ (ဥပမာ Civil Disobedience)၊ တရားဥပေဒအထက္တြင္ မည္သူမွ်မရွိေစရ (rule of law: no one is above the law)၊ တရားမွ်တမႈဆိုတာ ဘယ္လိုဆံုးျဖတ္ လိုက္သလဲ စသည့္ Normative Jurisprudence မ်ားသည္လည္း ေလ့လာသင့္ေသာ အရာမ်ား ျဖစ္သည္။

ထိုအရာမ်ားထဲတြင္ ရိုးစင္းေသာအေတြးအေခၚမ်ားပါသလို ရႈပ္ေထြးေပြလီေသာ ေတြးေခၚနည္း စနစ္တို႔ျဖင့္ ထုတ္ယူ ထားသည့္ အေၾကာင္းအခ်က္မ်ားစြာပါရွိပါသည္။ ေဖာ္ျပခဲ့ေသာ ဥပေဒဖေလာ့ဆဖာမ်ားသည္ Critical Thinking, Lateral Thinking, Creative Thinking Skills တို႔ကို Nature ျဖစ္ေစ Nurture ျဖစ္ေစ ပိုင္ဆိုင္ခ်င္မွ ပိုင္ဆိုင္ေပမည္။


သို႔ေသာ္ သူတို႔အားလံုး သမရိုးက်မေတြး၊ ေဖာက္ထြက္ ေတြးေခၚသည္။ ရႈေထာင့္အမ်ဳိးမ်ဳိးကို စနစ္တက် ေလ့လာသည္။ ေလ့က်င့္သည္။ အသံုးခ်သည္။ သူတို႔ကိုယ္တုိင္ႏွင့္ သူတို႔ မ်ဳိးဆက္သစ္မ်ားက သူတို႔ ယံုၾကည္ခ်က္ကို လက္ေတြ႔ အသံုးခ်ႏုိင္ရန္ ဆက္လက္လည္း ရွာေဖြဆဲ ျငင္းခံုဆဲ ျဖစ္ပါသည္။


ကမၻာ႔ တည္ဆဲဥပေဒမ်ား

တည္ဆဲ ကမၻာ့ ဥပေဒျပဳစနစ္မ်ား (Legal Systems) တြင္ အဓိကအားျဖင့္
၁။ ေရာမ ဥပေဒျပဳစနစ္ (Civil Law System)
၂။ အဂၤလိပ္ ဥပေဒျပဳစနစ္ (Common Law System)
၃။ ဘာသာေရးဥပေဒမ်ား (ဥပမာ - Islamic Law)
၄။ မိရိုးဖလာဥပေဒမ်ား (Customary Laws)
၅။ ဥပေဒစနစ္ ႏွစ္မ်ဳိးကို ေပါင္းစပ္ထားျခင္း (Bijudicial) (ဥပမာ - ေရာမ စနစ္ႏွင့္ အဂၤလိပ္ စနစ္ (သို႔) မိရိုးဖလာႏွင့္ ဘာသာေရး ဥပေဒမ်ား) ဟုရွိၾကသည္။

သဘာ၀အားျဖင့္ ႏိုင္ငံတႏုိင္ငံ၏ ျဖတ္သန္းမႈ၊ သမုိင္း၊ ယဥ္ေက်းမႈႏွင့္ လူထုလူတန္းစားေပၚမူတည္ျပီး အထက္ပါ ဥပေဒစနစ္မ်ားကို သင့္ေလ်ာ္သလို က်င့္သံုးေလ့ရွိၾကပါသည္။

ဆိုရေသာ္ ျဗိတိသွ်နယ္ခ်ဲ႕လက္ေအာက္ခံ ျဖစ္ခဲ့ဖူးေသာ ႏုိင္ငံမ်ား၊ ျဗိတိန္ဘုရင္(မ) အုပ္ခ်ဳပ္မႈေအာက္မွ အခ်ဳိ႔ ႏုိင္ငံမ်ား Commonwealth Countries (သို႔) ျဗိတိန္ႏွင့္ ဥပေဒပိုင္းဆိုင္ရာ သေဘာတူညီမႈတစံုတရာ စာခ်ဳပ္စာတမ္း ေရးထိုးထားေသာ ႏုိင္ငံမ်ားက အဂၤလိပ္ ဥပေဒျပဳစနစ္ Common Law ကိုက်င့္သံုးၾကသည္။ ဥပမာ ၾသစေၾတးလ်၊ ေျမာက္အေမရိကမွ ျပည္နယ္အမ်ားစု၊ ေဟာင္ေကာင္၊ ျမန္မာႏုိင္ငံ။

အလားတူစြာ ေရာမအင္ပိုင္ယာႏွင့္ ပတ္သက္ခဲ့ေသာႏုိင္ငံမ်ား၊ နယ္ခ်ဲ႕လက္ေအာက္ခံမျဖစ္ဖူးေသာ အခ်ဳိ႕ႏုိင္ငံမ်ားက ေရာမ ဥပေဒျပဳစနစ္ Civil Law ကို က်င့္သံုးၾကပါသည္။ ဥပမာ - ဥေရာပႏုိင္ငံမ်ား၊ ထိုင္းႏုိင္ငံ။

အေရွ႕အလယ္ပိုင္းေဒသကဲ့သို႔ ဘာသာေရးၾကီးစိုးေသာ နုိင္ငံမ်ားတြင္ ဘာသာေရးဥပေဒကိုျပဌန္းသည္။ ရိုးရာကို အင္မတန္ထိန္းသိမ္းေသာ အာဖရိကႏုိင္ငံအခ်ဳိ႕ႏွင့္ တရုတ္ျပည္အခ်ဳိ႕ေနရာမ်ားတြင္ ေရွးရိုးစြဲ မိရိုးဖလာ ဥပေဒကိုဆက္လက္က်င့္သံုးလ်က္ ရွိၾကပါသည္။


အဂၤလိပ္ ဥပေဒျပဳစနစ္ အေျခခံမိတ္ဆက္

ဤစနစ္သည္ အထက္တရားရံုးမ်ားႏွင့္ ေရွ႕ကဆံုးျဖတ္ခဲ့ေသာ အမႈမ်ားကို အေျခခံကာ ဥပေဒျပဳျခင္း ျဖစ္သလို၊ ရွိရင္းစြဲ တရားျဖတ္ထံုးမ်ားႏွင့္ ဥပေဒ အေတြးအေခၚတို႔ကို ေ၀ဖန္ပိုင္းျခား သံုးသပ္ျခင္းလည္း ပါ၀င္ပါသည္။
အမႈတခုကို ခြဲျခမ္းစိတ္ျဖာရလွ်င္
၁။ အမႈႏွင့္ဆိုင္ေသာ အခ်က္အလက္မွန္မ်ား (Facts)
၂။ အခ်က္အလက္ေပၚ မူတည္၍ ထြက္ေပၚလာေသာ အဓိက စိန္ေခၚမႈ ေမးခြန္းမ်ား၊ ျပသနာမ်ား (Issues)
၃။ တရားမွ်တမႈအတြက္ တည္ေဆာက္ထားေသာ ဥပေဒ ထံုးတမ္းမ်ား (Legal Principles)
၄။ တရားစီရင္မႈ (Holding) ဟုရွိပါသည္။
ဤစနစ္တြင္ ေရွ႕ကဆံုးျဖတ္ခ်က္ကို ေနာက္ကလုိက္နာရျခင္းအေၾကာင္းမွာ အမႈႏွင့္ဆုိင္ေသာ အခ်က္အလက္မ်ား ေၾကာင့္ျဖစ္သည္။

Donoghue v Stevenson ဆိုေသာ အမႈတြင္ တရားလို Ms Donoghue က တရားခံ Mr Stevenson ေရာင္းေသာ ဂ်င္ဂ်ာဘီယာထဲတြင္ ပက္က်ိေသ တစ္ေကာင္ ပါလာျခင္းကို ေသာက္ေနရင္း ေတြ႔လိုက္ရသည္။ ေတြ႔သည္ႏွင့္ တျပိဳင္နက္ထဲ ေအာ့အန္မူးေ၀ျပီး ေဆးရံုေရာက္၊ ႏွလံုးေရာဂါေတြ ဘာေတြ ရကုန္သည္။

Tort of Negligence မေတာ္တဆ ျဖစ္ေသာ တရားမမႈမ်ားဆိုတဲ့ ဥပေဒ ေပၚေပါက္လာေအာင္ ထိုအမႈက အစျပဳသည္။ ဒိျပင္မတုိင္မီက ထိုအမႈထက္ၾကီးေသာ (ဥပမာ - ကင္းျမီးေကာက္ အရွင္တေကာင္လံုး အခ်ဳိရည္ထဲ ပါခ်င္ပါမည္) အမႈမ်ားကို ဘယ္တရားရံုးကမွ ဂရုစိုက္ လက္မခံခဲ့ပါ။

ထိုအမႈတြင္ စားသံုးသူဖက္မွ ဆံုးျဖတ္ေပးခဲ့သည္။ Legal Principle ေတြ ထြက္လာခဲ့သည္။ ဥပမာ - Neighbour Principle - မိမိရဲ႕အျပဳအမူ၊ အေျပာအဆို၊ အလုပ္ေၾကာင့္ မိမိတာ၀န္ရွိတဲ့ ပတ္၀န္းက်င္၊ မိမိနဲ႔ ပတ္သက္တဲ့သူေတြကို မေတာ္တဆ ထိခိုက္ခဲ့ရင္ ဥပေဒ တာ၀န္ရွိတယ္ဆိုတဲ့ Principle။ ေနာက္ျပီး မိမိက တာ၀န္ရွိတယ္ဆိုတဲ့ လူေတြက ဘယ္သူေတြလဲဆိုတာမ်ဳိးအတြက္ Test ေတြထြက္လာတယ္။ ဥပမာ - ဆရာ၀န္က လူနာကို ေဆးထုိး မမွားရမည့္တာ၀န္ - မွားရင္ တရားစြဲႏုိင္သည္။ ေစ်းေရာင္းသူက ၀ယ္သူကို နစ္နာေစေလာက္ေအာင္ မထိခိုက္ရမည့္ တာ၀န္မ်ဳိး။

ဒီလိုနဲ႔ ေနာက္ပိုင္း သတ္မွတ္ထားေသာ Principle မ်ား၊ Test မ်ား ေဘာင္အတြင္းကေန အခ်က္အလက္ေပၚ အေျခခံျပီး ဆံုးျဖတ္ခဲ့တဲ့၊ သတ္မွတ္ထားတဲ့ စံႏႈန္းအတုိင္း ေနာက္ပိုင္း မေတာ္တဆ တရားမမႈတုိင္းကို ဆံုးျဖတ္ရေပသည္။

ေနာက္ Baigent v Ramdom House အမႈတြင္ ဘုရားသခင္ကို လူဆိုးလုပ္ပစ္လုိက္တဲ့ Dan Brown ေရးေသာ စိတ္ကူးယဥ္၀တၳဳ Da Vinci Code က တျခား သရုပ္မွန္၀တၳဳျဖစ္တဲ့ Holy Blood, Holy Girl မွ ကူးခ်ျခင္း ျဖစ္သည္ဆိုေသာ မူပိုင္ခြင့္အမႈ Intellectual Property (Copyright) Law။

Issue ေတြကေတာ့
၁) ဒုတိယ၀တၳဳ ဒါဗင္ခ်ီက ပထမ ၀တၳဳႏွင့္ စာလွ်င္ ဘယ္ေလာက္ ရာႏႈန္းထိ မူရင္းလို႔ ေျပာႏုိင္သလဲ
၂) Holy Blood, Holy Girl ရဲ႕ဘယ္ေလာက္ အဓိကက်တဲ့ အပိုင္းကေန ဒါဗင္ခ်ီက ဘယ္ေလာက္ထိ ယူထားသလဲ
၃) ယူထားတဲ့ အပုိင္းေတြရဲ႕ အရည္အေသြးေတြ - ဇာတ္လမ္းတခုလံုးမွာ ဘယ္ေလာက္ တာသြားသလဲ
၃) ယူထားတဲ့ အပိုင္းေတြက ဘယ္ႏွစ္မ်က္ႏွာေလာက္ရွိလဲ

ဤအဓိကက်ေသာ ေမးခြန္းမ်ားကို ခ်ိန္ဆျပီး တရားသူၾကီးေတြက ဒါဗင္ခ်ီက ခိုးခ်တာ မဟုတ္လို႔ ေနာက္ဆံုးမွာ ဆံုးျဖတ္ခဲ့တာ ျဖစ္ပါသည္။

ထို႔ေၾကာင့္ ေယဘုယ်အားျဖင့္ အမႈႏွစ္ခု အခ်က္အလက္တူလွ်င္ ဆံုးျဖတ္ခ်က္ တူသင့္ေပသည္။ Judicial precedent ဟု သံုးပါသည္။ သို႔ေပမဲ့ အခ်က္အလက္က ဆန္႔က်င္ေနလွ်င္ ဆံုးျဖတ္ခ်က္လည္း မတူသင့္ပါ။ Distinguishing the case ဟုဆိုႏုိင္ပါသည္။

Common Law တြင္ ထိုသို႔ ဆံုးျဖတ္ရျခင္း၏ အဓိက ရည္ရြယ္ခ်က္မွာ တရားမွ်တမႈၾကီးစိုးေရး (Rule of Law) ကို ဦးတည္ေစဖို႔ ျဖစ္သည္။ မဂ္နာကာတာ စာတမ္း (Magna Carta) ရဲ႕ Due Process Model က လူတုိင္းဟာ အေျခခံ တရားမွ်တမႈနဲ႔ လြတ္လပ္မႈကို ဥပေဒမစီရင္မီထိ ပိုင္ဆုိင္ခြင့္ ရွိတယ္လို႔ ဆုိခဲ့သည္။ ဥပေဒ အထက္တြင္ မည္သူမွ်မရွိ။

တဆက္ထဲမွာပဲ ဥပေဒကို လူတိုင္းခန္႔မွန္းႏုိင္ရမည္။ ဒါလုပ္ရင္ ဒီဥပေဒနဲ႔ဆိုင္တယ္ဆိုတာကို သိေစခ်င္သည္။ ထို႔ျပင္ လူ႔အဖြဲ႕အစည္း၏ လိုအပ္ခ်က္မ်ား၊ အသံုးမတည့္ေသာ ဥပေဒမ်ားကို ျဖည့္စြက္ ျပင္ဆင္ခ်င္သည္။ ထို႔ေၾကာင့္ တူေသာအမႈကို တူသည့္အတုိင္း ဆံုးျဖတ္ရျခင္းျဖစ္သည္။


ဥပေဒအေတြးအေခၚ Legal philosophy ႏွင့္ တရားမွ်တမႈ

Common Law စနစ္၏ ဥပေဒ အေတြးအေခၚမွာ Legal Positivism ကို ေပၚ အေျခခံထား တည္ေဆာက္ထားေသာ္လည္း၊ အရင္းရွင္ စီးပြားေရး စနစ္ေအာက္တြင္ က်င့္သံုး ေနရျခင္းအားျဖင့္ သာမန္ လူလတ္တန္းစားႏွင့္ လက္လုပ္လက္စားတို႔ကို အပိုေဆာင္း မ်က္ႏွာသာေပးမည္ မဟုတ္။

ထိုစနစ္ကေပးတဲ့ တရားမွ်တမႈ ဆိုသည္မွာ လူတိုင္းကို အနည္းဆံုးေသာ လူ႔အခြင့္အေရးႏွင့္ ကာကြယ္မႈ Minimum Protection & Rights ကိုသာေပးသည္ဟု ျမင္မိပါသည္။ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းတစ္ရပ္လံုးကို ၀ုန္းခနဲ ထိုးတက္သြားေအာင္ အျမင့္မားဆံုး အခြင့္အေရးေတြကို ေပးေသာ စနစ္မဟုတ္ေသာ္လည္း လက္ရွိ အေနအထားမွာ အနည္းဆံုးေသာ မွန္ကန္မႈ (တရားမွ်တမႈ) ကိုပင္ တရားရံုးမ်ား၊ လႊတ္ေတာ္မ်ားတြင္ လူတုိင္း ခံစားခြင့္ရွိေအာင္ ႀကိဳးစားလုပ္ယူ ေနရေပေသးသည္။
လူတုိင္း ခံစားခြင့္ရေစလိုသည့္ အေၾကာင္းမ်ားမွာ -

၁) တရားမွ်တမႈသည္ လူတိုင္း၏အထက္တြင္ အစိုးရအပါအ၀င္ အားလံုးကို အုပ္ခ်ဳပ္လွ်က္ ရွိေသာေၾကာင့္ တရားဥပေဒကို အစိုးရက မဖန္တီးပါ။ ျပည္သူက ဖန္တီးရပါသည္။ ျပည္သူ႔မဲဆႏၵျဖင့္ ေပၚေပါက္လာေသာ ဥပေဒတို႔သည္သာ တရားသည္။

၂) ထို႔ျပင္ တရားဥပေဒသည္ အျပစ္ေပးရန္မဟုတ္။ လူ႔ေလာက သာယာစည္ပင္ေအာင္ ဖန္တီးေပးေသာ လက္နက္တစ္ခုသာ ျဖစ္သည္။

၃) တရားမွ်တမႈကို လိုခ်င္လွ်င္ တရားဥပေဒကို ျမတ္ႏုိးရပါသည္။ တဖက္တြင္လည္း မတရားေသာ ဥပေဒကို ေတာ္လွန္လိုစိတ္ရွိျပီး ေတာ္လွန္ရဲရပါသည္။ မွန္ကန္သည့္ ေတာ္လွန္ေရးတရပ္ ေပၚေပါက္ရန္ အတြက္လည္း ေလ့လာရပါသည္။ ေလ့လာသမွ်ကို အားထုတ္အသံုးျပဳရပါသည္။

၄) လူတို႔၏ လက္ေတြ႔ဘ၀မွာလည္း ရႈပ္ေထြးသည့္ သဘာ၀ေၾကာင့္ ဥပေဒပညာရပ္သည္ ရႈပ္ေထြး နက္နဲလွသည္။ သို႔ေသာ္ ထိုပညာရပ္ဆုိင္ရာ ရႈပ္ရႈပ္ေထြးေထြးေတြ ေလ့လာဖို႔ထက္ ရိုးစင္းေသာ အေျခခံ တရားမ်ားသည္သာ လူတုိင္းႏွင့္ ပိုဆုိင္ပါသည္။ သာမန္ လူတိုင္း နားလည္မည့္ အားလံုးႏွင့္ဆုိင္သည့္ အေျခခံဥပေဒမ်ားကို အစိုးရမွ ျပည္သူအား တင္ျပအၾကံဥာဏ္ယူရမည့္ တာ၀န္ရွိသည္။

၅) လူ႔အဖြဲ႔အစည္းတစ္ခုတြင္ လူတိုင္းသည္ မိမိတို႔ႏွင့္ဆုိင္ရာ က႑အလိုက္ တိုးတက္မႈ တစံုတရာ ရွိေအာင္ ၾကိဳးစား အားထုတ္ရမည့္ တာ၀န္ရွိသည္။ တရားဥပေဒသည္ အဖြဲ႔အစည္း တရပ္အတြက္ အေျခခံ အုတ္ျမစ္ျဖစ္ေသာေၾကာင့္ တရားမွ်တမႈကို ရွာေဖြရန္မွာ လူတိုင္း၏ တာ၀န္သာလွ်င္ ျဖစ္ပါသည္။

(ဆက္လက္ ေဆြးေႏြးပါဦးမည္)

ေခ်ာအိႏြယ္